DİŞHEKİMLİĞİ AÇISINDAN ADIM ADIM İNFEKSİYON KONTROLÜ

 

Prof. Dr. Güven Külekçi

İstanbul Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Mikrobiyoloji Bilim Dalı, İstanbul

 

Özet : Dişhekimi, çalışanları ve hastaları kan, tükürük ya da solunum salgılarındaki cytomegalovirus, Hepatit B virusu, Hepatit C virusu, Herpes simplex tip 1 ve 2 virusları, HIV, Mycobacterium tuberculosis, stafilokoklar ya da streptokoklar gibi çeşitli patojen mikroorganizmalarla karşılaşabilirler. Son yıllarda teorik olarak da olsa ağız dokuları yoluyla ‘bulaşabilir prion hastalıkları’ riskinden de söz edilmektedir. Dişhekimliğine özgü ilk kapsamlı infeksiyon kontrolü yönergesi 1986’da CDC (Center for Disease Control and Prevention) tarafından yayımlanmış ve düzenli olarak güncelleştirilmektedir. Önemli hastalıkların büyük çoğunluğu belirtisiz geçirildiğinden infeksiyon kontrolünün temel ilkesi, anamneze dayanmaksızın her hastanın infeksiyon hastası olarak kabul edilmesi ve her hasta için aynı standartta uygulanmasıdır. Yurdumuzda sınırlı sayıda da olsa yapılan çalışmalar sterilizasyon başarısızlığının çok yüksek düzeyde olduğunu göstermektedir. Bu nedenle infeksiyon kontrolü kavramı, işlemleri, ürün ve cihaz bilgileri, fakültelerde doğru örnek uygulamalarla edindirilmeli ve mezuniyet sonrasında da sürekli eğitim programları içinde düzenli ve etkili bir boyutta yinelenmelidir.

 

İnfeksiyon kontrolü için anahtar kavramlar

İnfeksiyon kontrolü konağın duyarlılığı, mikroorganizmaların konağa girebileceği bir yol, örneğin; kan, solunum, batma delme gibi ve konağa yeterli sayıda girecek hastalık yapma potansiyeline sahip mikroorganizmalardan oluşan ‘infeksiyon zinciri’ nin kırılması üzerine kuruludur(1,2). Konak dişhekimi, hastası, yardımcısı ve diş teknisyeni olabilir. Konağın duyarlılığı vücut direncidir. Genetik, yaş, beslenme, uyku, steroidler, kemoterapötikler, radyoterapi, diyabet ve aşılar gibi vücut direncine etki eden pek çok faktör vardır. Mikroorganizmalara karşı etkili bir direnci olmayan kişi ise ‘duyarlı’ konak olarak tanımlanır. İnfeksiyon zincirinde konağın duyarlılığı ve mikroorganizmaların patojenitesi kontrolümüz dışındadır.

Dişhekimliği çalışanları Hepatit B’ye karşı aşılanmalıdır. Bunun yanında tüberküloz, tetanoz, poliomyelit, kabakulak ve hamile olabilecek kadın çalışanlar özellikle kızamıkçık aşısı olmalıdır(3).

 

Kavramların işlemlerde kullanımı

İnfeksiyon zincirinin kırılmasına birinci yaklaşım mikroorganizmalarla temasın önlenmesi ya da en aza indirilmesidir (2) :

Eğer temas önlenemiyorsa ikinci yaklaşım, kontamine olmuş vücut ya da çevresel yüzeylerden mikroorganizmaları uzaklaştırmak/öldürmektir(2):

Her hastanın infeksiyon hastası olarak kabul edilmesi

Kontamine bir yüzeyde ne kadar ve ne potansiyelde mikroorganizmalar olduğunu bilemeyiz. Son bir çalışma steril dokularda kullanılan cerrahi aletlerin kullanım sırasında 0 - 4.415 cfu bakteri ile kontamine olduğunu göstermiştir(4). Önemli hastalıkların büyük çoğunluğu belirtisiz geçirildiğinden anamneze dayanarak hastaları yüksek ya da düşük riskli olarak ayırmak doğru değildir.

İnfeksiyon kontrolünün temel ilkesi, her hastanın infeksiyon hastası olarak kabul edilmesi ve her hasta için aynı standartta uygulanmasıdır.

 

Güvenlik düşüncesi

İnfeksiyon kontrolünün hafife alınması ya da aşırı titizlikle yapılması doğru kavranmadığını gösterir. İnfeksiyon kontrol işlemlerinin aşırı bir öldürme girişimi içinde yapılmasına, ek bir güvenlik arayışına girilmesine gerek yoktur; çünkü güvenlik payı zaten işlemlerin içine katılmıştır(2). Örneğin bir yüzey dezenfeksiyonu için 10 dakikalık bir temas süresi, o yüzeyde bulunmayabilecek viruslar ya da dirençli bakterileri öldürmeye yetecek uzunlukta bir süredir. Sterilizasyon cihazları içinde aynı kural geçerlidir. Unutulmaması gereken bir nokta da sterilizasyonun azının çoğunun olamayacağıdır. Çevre temizliği için sterilizasyona eş bir etki yapan yüksek düzeyli dezenfektana gerek yoktur. Diş kliniklerinde havanın da steril olması gerekli değildir.

 

İnfeksiyon kontrolünün kontrolü

İnfeksiyon kontrolünde ölçülebilir işlemlerden birisi sterilizasyon cihazlarının kontrolü, diğeri ise diş ünit suyundaki heterofil bakterilerin sayımıdır. Sterilizasyonun kanıtı sayılan sterilizasyon cihazlarının her hafta ya da her ay yapılması gereken biyolojik kontrolü (spor testi) aslında infeksiyon kontrolünün kalite kontrolü anlamına gelir(5). İ Ü Dişhekimliği Fakültesi Ağız Mikrobiyolojisi Laboratuvarı, spor testini posta ile yurt genelinde yapmaktadır(5).

İstanbul Dişhekimleri Odası’nın Aralık 1999 tarihindeki bir toplantısına katılan 63 dişhekimi arasında %24’ünün kuru sıcak hava sterilizatörü , %11’inin otoklavı olduğu ve %51’inin kuru sıcak hava sterilizatörü yanında dezenfeksiyonla çalıştığı saptanmıştır(6). Aynı yıla ilişkin kuru sıcak hava sterilizatörlerinin biyolojik kontrollerine göre başarısızlık oranı ise % 55 bulunmuştur(6,7). Son iki ayda yapılan 14 spor testinin 4’ünde üreme olduğundan sterilizasyonda başarısızlık oranı % 28.5 olarak saptanmıştır. Spor testinin düzenli olarak yapılması ile çoğunlukla insan kaynaklı olduğu saptanan başarısızlık oranında önemli bir iyileşme sağlanacaktır.

 

Adım adım infeksiyon kontrolü

I.Hasta almadan önce

II. Hasta tedavisi sırasında

III. Hasta tedavisi sonrasında

Kaynaklar

  1. Külekçi G: Ağız mikrobiyolojisi, Dişhekimliğinde İnfeksiyon Kontrolü,TDBD Özel sayısı, 58:10-2,2000.

  2. Miller CH: Key concepts of infection control, Am J Dent, 13:105-6,2000.

  3. Draft Recommended Infection Control Practice for Dentistry,CDC,2003

  4. Chu NS,Chan-Meyers H: Levels of naturally occurring microorganisms on surgical instruments after clinical use and after washing, Am J Infect Cont,27:315-19,1999.

  5. Külekçi G : Posta ile sterilizasyon kontrolü(spor testi), TDBD, 75: 19-20,2003.

  6. Külekçi G : Diş hekimliğinde infeksiyon kontrolü, Aktüel Tıp Dergisi: Hastane İnfeksiyonları Özel Sayısı /2, 7:66-73,2002.

  7. Akay I,Atlıhan M,Alpkılıç E,Külekçi G: Diş hekimliğinde sterilizasyon ve dezenfeksiyon başarısı, İÜDiş Hek Fak Öğr Arş Klübü VII.Bilimsel Top.s.14-5,1999.

  8. Mills SE: The dental unit waterline controversy : Defusing the myths,defining the solutions, JADA, 131:1427-41,2000.

  9. Külekçi G, Çintan S,Dülger O: Dişhekimliği açısından adım adım infeksiyon kontrolü, Dişhekimliğinde İnfeksiyon Kontrolü,TDBD Özel sayısı, 58:91-3, 2000.